Yutma Bozukluğu Tedavisi

15) Yutma bozukluğu tedavisi:

Tanım:  Alınan gıdanın ağza alınışından mideye geçmesine kadar süren birbirini takip eden fonksiyonlar dizisine yutma denir. Bu aşamaların herhangi bir aşamasındaki bozukluk yutma bozukluğu olarak tanımlanır.

Sebepler:  Çok geniş aralıkta değerlendirilen hastalıklar: boyun omurları kaynaklı kemik çıkıntılar, kas-sinir sistemini etkileyen hastalıklar, zenker divertikülü (yemek borusu kaynaklı cep oluşumu), romatolojik hastalıklar, baş boyun kanserleri, krikofarengeal disfonksiyon (yemek borusu girişindeki  kasaın çalışmaması, ses teli felçleri ve yemek borusu hastalıkları (tümörler, euzonofilik özefajit, striktürler, akalazya, difüz özefageal spazm, Schatzki halkası, divertiküller, enfeksiyonlar).

Tanı:  Videofluroskopik çalışma (röntgen eşliğinde baryumlu sıvı yutturularak yutma değerlendirilmesi) , fonksiyonel endoskopik yutma değerlendirilmesi (burundan uygulanan bir kamera eşliğinde hastaya bir takım yiyeceklerin yutturulması), transnazal özefagoskopi (yemek borusunun kamerali hortum ile değerlendirilmesi), anketler, manometrik değerlendirmeler (yemek borusunun üst ve alt kapağının basıncının ölçülmesi), EMG  (yemek borusu kaslarına yerleştirilen bir iğne yardımı ile yapılan ölçümler),  yemek borusu ph ölçümleri, öksürük refleks testi ile tanı konulmaktadır.

Tedavi:  Tedavi tanıya bağlı olarak ve hastaya bağlı bireysel farklılığa bağlı olarak planlanır. Hastaların tedavi stratejileri birey ve ailenin katılımı ile multidisipliner ekip (konuşma yutma patoloğu, fizyoterapist, kulak burun boğaz hastalıkları uzmanı, fizik tedavi uzmanı, erişkin ve çocuk gastroenteroloğu, nörolog, diş hekimi, genel cerrahi ve çocuk cerrahisi ve s.) yaklaşımı gerektirir. Hastaların yapılan değerlendirme sonucuna bağlı olarak öncelikle beslenme şekline karar verilmelidir (ağızdan, hortumla, mide tüpü vs). Eğer hasta ağızdan beslenebilecek durumda ise diyet modifikasyonu ile diyet uygun (kıvam artırıcılar, blender…) hale getirilmeli ve beslenme ile ilgili modifikasyonlar (çiğneme sayısı, lokma büyüklüğü, yutma sayısı…) düzenlenmelidir. Yine hastanın sıvı alımı, ağız hijyeni ve diş bakımları mutlaka planlanmalıdır.

Genel tedavi seçenekleri:

1) İlaç Tedavisi: Enfeksiyöz hastalıklara bağlı yutma bozukluklarında antibiyotik tedavisi, virüs ve mantar enfeksiyonlarında spesifik antiviraller ve antimantar ilaçlar, iltihabı azaltmak için iltihap durdurucular, reflü ve reflüye bağlı oluşan problemlerde antireflü tedavisi, tükürük akışı olan hastalarda tükürük azaltıcı ilaçlar ve botox enjeksiyonu, akalazya ve difüz özefageal spazm gibi yemek borusu hareket bozukluklarında antikolinerjikler, kalsiyum kanal blokörleri, nitratlar, botox, eozonofilik özefajitte kortizon ve diğer antiallerjikler, krikofarengeal disfonksiyonda botox enjeksiyonu uygulanır.

2) Cerrahi tedavi: Boyun omurları kaynaklı çıkıntıların cerrahisi, zenker divertikülü cerrahisi, kanserlere bağlı yutma bozukluklarına uygulanan cerrahi sonrası cerrahi bölgesinin uygun rekonstriksiyonu, krikofarengeal kas problemlerinde kasın kesilmesi veya genişletilmesi, ses teli felçlerinde dolgu veya protez uygulanması, aşırı salya akışı olan hastalarda sinir kesilmesi, salya kanalının yön değiştirilmesi veya tükrük bezlerinin alınması, radyoterapi sonrası darlıkların genişletilmesi, yemek borusu darlıklarının genişletilmesi  yapılan belli başlı cerrahilerdir.

3)Rehabilitasyon yaklaşımları

A.Kompansatuar Teknikler: Pozisyonel yutma tedavisi de denir. Amaç gıdaların daha kolay ve güvenli geçişinin sağlanmasıdır. Chin-tuck pozisyonu, başın geriye (ekstansiyon) pozisyonu, baş rotasyonu, başın laterale fleksiyonu ile besinlerin yutaktaki yolu değiştirilerek bazı yutma bozuklukları kompanse edilir.

B.Motor Egzersizler: Nefes egzersizi, ses terapisi, dil, dil kökü, dudak ve çenenin güçlendirici, hareket açıklığını artırıcı ve koordinasyon egzersizler, postür egzersizleri, lokma kontrol egzersizleri, shaker (başı kaldırma) egzersizleri, derin boyun kaslarını kuvvetlendirici egzersizler, boyun kasları stabilizasyon egzersizleri kullanılır.

C.Fasilitasyon Teknikleri: Yutma refleksini uyarmak, ağız boşluğunda duyusal farkındalığı artırmak, oral fazdan faringeal faza geçişi hızlandırmak amaçlanır. Termal stimilasyon (buz), duysal stimilasyon (limon, ekşi…), fırçalama, masaj, taktil stimülasyon, emme ve çiğneme kullanılır.

D.Nöromüsküler Elektrik Simülasyonu: Vitalstim terapi yutma kaslarını güçlendirmesi ve yutmanın motor kontrolünün sağlaması için uygulanır. Problemli bölgeye yapıştırılan bantlar ile stimülasyon verilir.

 E.Manevralar: Beslenme güvenliğinin sağlanması amaçlanır. Hava yolunu korumaya yönelik istemli manevralar (supraglottik yutma, uzamış supraglottik yutma, süper supraglottik yutma) ve  bolusa yönelik istemli manevralar (Mendelson manevrası, zorlu-eforlu yutkunma manevrası ve masako manevrası) şeklindedir.

Hazırlayan: Prof.Dr. Kayhan Öztürk